Haft jest jedną z najstarszych technik zdobienia tkanin, znaną od starożytności. Na kujawskiej wsi pojawił się w drugiej połowie XIX wieku.
Na przełomie XIX i XX wieku kobiety wiejskie zajmowały się haftowaniem elementów stroju w chwilach wolnych od prac domowych i gospodarskich. Oprócz tego na Kujawach istniało kilka ośrodków hafciarskich (Radziejów, Kruszwica, Inowrocław, Kowal, Włocławek), w których doświadczone hafciarki wykonywały prace na sprzedaż. Sprzedawały na jarmarkach, targach i w handlu obwoźnym między innymi czepce, fartuchy, bieliznę stołową i pościelową. Nie ma dwóch jednakowych wzorów na czepcach, obrusach czy fartuchach. Każda z artystek miała jakieś charakterystyczne dla siebie motywy (kwiaty, listki, gałązki), które komponowała w niepowtarzalny sposób. Po II wojnie ta tradycja zaniknęła. W latach 50. XX wieku dzięki Muzeum we Włocławku haft kujawski zaczął się odradzać. Dzięki organizowanym kursom i konkursom wyłowiono uzdolnione hafciarki, które zdobiły haftem bieliznę i odzież. Obecnie najważniejsze jest, żeby haftując zachować tradycyjne motywy i zasady kompozycji.
Haft kujawski zdobił elementy kobiecego stroju świątecznego- czepce, kryzy, kołnierzyki, fartuchy, a nieco później także halki. Rozpowszechniony w XIX wieku pozostał niezmienny do dziś, zdobi się nim obrusy, serwetki, pościel i inne.
W kompozycjach występują lekko wijące się gałązki z owalnymi lub wąskimi listkami, liście dębu, bzu, koniczyny, róż. Pojawiają się margaretki, chabry, słoneczniki, róże, pączki kwiatowe i listki z promyczkami, grona winogron, kłosy. Elementy roślinne uzupełniają ślimacznice, esownice i perełki (małe kropki).
Haft kujawski to tzw. haft biały. Charakterystyczne dla naszego haftu są krótkie ściegi- sznureczek, wałeczek, atłasek podściełany, ścieg za igłą, dziergany, dziureczkowy, ścieg Janina, wykonywane nićmi bawełnianymi, także tiulowe aplikacje. Sznureczek to gałązki i esy-floresy, kładziony to np. igiełki przy gałązkach i kłosach, atłasek na podkładzie- to dzięki niemu haftowane kwiaty są takie ,, tłuściutkie”, wypukłe; wałeczek przy aplikacjach, dziergany np. na brzegach fartuchów i obrusów, łańcuszek np. do wypełnień.
Jedną z cech charakterystycznych dla naszego haftu jest to, że prawa i lewa strona praktycznie się nie różnią. Szczególnie widać to w pracach bardziej wprawionych hafciarek.
Piękne wzory haftu kujawskiego znajdziemy na fartuchach płóciennych lub inletowych, na których haft biegnie wzdłuż brzegów i dołu, a drobne motywy pojawiają się na końcach wiązań (bandażach). Brzegi fartucha obrabiano ściegiem dzierganym (łuczki) lub półsłupkami na szydełku.
Na kryzach i kołnierzykach powtarzały się rytmicznie drobne motywy, często uzupełniane haftem dziureczkowym.
Białe płócienne halki zdobiono haftem tylko na falbanie- były to drobne motywy i gęsto rozmieszczone dziurki. Brzeg najczęściej zdobiły półokrągłe ząbki wykonane ściegiem dzierganym.
Halkę czerwoną (piekielnica) ozdabiano delikatnym haftem wykonanym czarną nitką, brzeg obszywano czarną lamówką.
Oprócz haftu na płótnie czy inlecie haftowano też na tiulu. Tiulowe były czepce i fartuchy. Czepce zdobione były motywami roślinnymi (w większości), natomiast fartuchy wzorami geometrycznymi wykonanymi haftem przewlekanym.
Tablice z wzorami haftów
