Towarzystwo Miłośników Kujaw (TMK) jest stowarzyszeniem uczestniczącym w życiu kulturalnym i społecznym. Podtrzymuje tradycje- narodową, regionalną, obywatelską i kulturalną. Dba o zachowanie dóbr kultury i tradycję kujawską, wspiera dorobek twórców, artystów regionalnych, Zespół Pieśni i Tańca Kujawy. Realizuje działania zgodnie ze Statutem. TMK posiada logo autorstwa Karoliny Rosińskiej i monografię w opracowaniu Ewy Kozłowskiej.
Stowarzyszenie powstało w 1962 roku z inicjatywy grupy radziejowian. Organizatorem i pierwszym prezesem był Józef Górczyński, wieloletni dyrektor Zespołu Szkół Mechanicznych, zasłużony działacz kultury, poseł na Sejm ( pełnił funkcję do 1994 roku). Kolejni prezesi to: Jan Kalafus (1994- 2004), wieloletni dyrektor Radziejowskiego Domu Kultury, samorządowiec i animator życia kulturalnego; Janusz Korcz ( 2005- 2008) i od 2008 roku Halina Paczkowska.
Od 1967 roku Towarzystwo Miłośników Kujaw funkcjonowało jako oddział Kujawsko-Pomorskiego Towarzystwa Kultury w Bydgoszczy, a w latach 1976-1996 Dobrzyńsko-Kujawskiego Towarzystwa Kulturalnego we Włocławku. Bydgoszcz i Włocławek wspierały finansowo i merytorycznie TMK.
Skład pierwszego Zarządu:
- Józef Górczyński,
- Lech Ciesielski,
- Eugenia Sławińska,
- Józef Prusinowski,
- Józef Stachura,
- Kazimierz Rolirad,
- Józef Surdyk,
- Franciszek Beciński.
Stowarzyszenie rozwijało się dzięki inicjatywom i zaangażowaniu Zarządu i członków TMK. W 1967 roku z inicjatywy TMK powstał Zespół Pieśni i Tańca Kujawy, zbierano eksponaty pod przyszłe muzeum, planowano utworzenie skansenu, którego zaczątkiem miał być odrestaurowany wiatrak (koźlak z 1763 roku) i chata młynarza (niestety wiatrak spłonął w 1987 roku), powołano (1987 rok) we współpracy z organizacjami miasta i powiatu Komitet organizacyjny Odbudowy Pomnika Tadeusza Kościuszki. W 1967 roku zorganizowano benefis Franciszka Becińskiego, a w 1987 TMK zainicjowało wspólnie z Biblioteką i RDK organizację I Konkursu Poezji Franciszka Becińskiego. Stowarzyszenie włączało się także w organizację Dni Ziemi Radziejowskiej.
Od 2008 roku Zarząd podjął nowe działania jak pozyskanie dodatkowych środków na działalność statutową( udział w projektach), pozyskanie nowych aktywnych członków, rozszerzenie edukacji regionalnej, współpraca z lokalnym środowiskiem. TMK jest organizatorem corocznych ,,Spotkań z tradycją”, Konkursu Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej (co dwa lata), Powiatowego Konkursu ,,Tradycja w moim domu”( co dwa lata), włącza się w obchody Europejskich Dni Dziedzictwa, Święta Powiatu Radziejowskiego, Dni Radziejowa; jest współorganizatorem Gry Miejskiej ,,Odkryj Radziejów” i rajdów rowerowych śladami Powstania styczniowego, a także dworów i dworków. Podstawowa działalność TMK to prowadzenie Izby Regionalnej i współpraca z lokalnymi organizacjami, placówkami oświaty i kultury.
Historia zespołu Kujawy
Zespół powstał za sprawą prezesa Towarzystwa Miłośników Kujaw w 1967 roku pod nazwą ,,Kapela ludowa”. Powstał z autentycznej potrzeby i niejako na zapotrzebowanie mieszkańców Radziejowa. Kapela była wyjątkowa- ośmiu skrzypków –Andrzej Marciniak, Henryk Gronkowski, Stanisław Puchalski, Leon Kłos, Franciszek Waldon, Edward Raszka, Stanisław Daniel, na basach- Stanisław Kubiak, na klarnecie- Benon Górecki, na trąbce- Ignacy Łukanowski, na bębenku- Stanisław Libigocki. Przyśpiewki wykonywali Józef Prusinowski, Stanisława Malinowska i Rozalia Libigocka. Pierwszy występ Kapeli odbył się 1 maja 1963 roku w Radziejowie. Merytorycznie za zespół odpowiedzialny był Józef Górczyński, wspomagany przez Lecha Ciesielskiego i Józefa Prusinowskiego. Skład Kapeli się zmieniał, gdy do grających dołączyła grupa śpiewacza; w 1970 roku przyjęto nazwę Zespół Pieśni i Tańca Kujawy. Pierwszym kierownikiem był Henryk Gronkowski, nauczyciel z Bronisławia. W latach 1968-1970 kierownictwo Zespołu objął Józef Kucal z Mąkoszyna , który przed wojną był kapelmistrzem orkiestry wojskowej we Włocławku. Do 1990 roku Zespół powierzono Józefowi Pietrzakowi (muzykowi z wykształcenia, znawcy folkloru kujawskiego), który grał na akordeonie i wprowadził ten instrument do Zespołu. Na uwagę w działalności Zespołu zasługuje Maria Dębniak, od początku związana z ,,Kujawami”. Zajmowała się stroną choreograficzną, pisała także teksty piosenek dla Zespołu. W latach 1990-1999 kierownictwo powierzono Henrykowi Nawrockiemu, który bardzo dbał o repertuar. W tym okresie także Leokadia Zarzycka pisała piosenki dla Zespołu. Przez kolejne dwadzieścia dwa lata Zespołem kieruje Wanda Waszak, nauczyciel, znawca folkloru; kapelą dyryguje Henryk Nawrocki, a później Jan Bykowski. Dzięki Wandzie Waszak Zespół osiągnął wysoki poziom artystyczny. To Ona opracowała i wyreżyserowała m.in. Dyngus, Podkoziołek, Kiszenie kapusty, Na Kujawach, Zapusty, Andrzejki. 11 czerwca 1994 roku Zespół wystawił ,,Wesele” Franciszka Becińskiego, w opracowaniu Jana Kalafusa, które cieszyło się ogromnym powodzeniem. Później wznowiono je w opracowaniu Wandy Waszak. Występowało w nim dziewiętnastu członków Zespołu- Danuta Kacprzak, Emilia Wiczyńska, Józef Prusinowski, Jan Ulański, Jan Szyszkowski, Maria Surdyk, Maria Pilak, Ewa Szmydt, Zbigniew Szmydt, Marek Siarkowski, Stanisława Szmydt, Elżbieta Szcześniewicz, Krzysztof Marciniak, Kazimierz Tyczkowski, Leokadia Zarzycka, Aneta i Agata Michalak, Jolanta Korzeniowska, Dariusz Jarmuż. Kapelę tworzyli Henryk Nawrocki, Stanisław Daniel, Benon Górecki, Robert Dembowski. Zespół w ciągu 50 lat działalności koncertował w kraju i za granicą, brał udział w wielu przeglądach zespołów folklorystycznych, zdobywając główne nagrody i wyróżnienia. W 2012 roku Zespołem kieruje Marian Nowakowski, członek Zespołu i tancerz. Od 2017 roku kierownictwo ,,Kujaw” powierzono Elżbiecie Giętkowskiej, nauczycielce ZS RCKU w Przemystce. Od początku Zespołu miejscem spotkań był Zespół Szkół Mechanicznych w Radziejowie. W latach 1962-2004 opiekę merytoryczną sprawowało TMK. Obecnie Towarzystwo objęło Zespół opieką promocyjną.Na dorobek artystyczny Zespołu składają się piosenki, pieśni, przyśpiewki kujawskie o różnej tematyce, wszystkie tańce kujawskie. W ciągu 50 lat istnienia Zespołu przewinęło się wiele osób- Jan Szymański, Maria Surdyk, Jan Ulański, Leokadia Zarzycka, Stanisława Szmydt, Kazimierz, Józef i Franciszek Tyczkowscy, Stefan Igła, Loretta Wojciechowska, Mirosław Marchwiński, Ireneusz Staszak, Stanisław Radaszewski, Bolesław Głowacki, Stanisław Daniel, Janusz Gwizdalski, Stanisław Białkowski, Bogdan Barański, Zbigniew Szmydt, Anna i Stanisław Nowak, Romuald Grosman, Andrzej Wesołowski, Genowefa Gąsiorowska, Jolanta Golon, Maciej Świecimski, Elżbieta Szcześniewicz, Agnieszka Brzozowska, Barbara Sikorska, Żaneta Jankowska.
Obecny skład Zespołu:
- Danuta Kacprzak (od 1990r.)
- Teresa Pilak (od 1990r.)
- Jan Szyszkowski (od 1980r.)
- Emilia Wiczyńska (od 1989r.)
- Ewa Szmydt (od 1984r.)
- Maria Pilak (od 1991r.)
- Józef Rzadkowski (od 2013r.)
- Mieczysław Regin (od 2017r.)
- Krystyna Dąbrowska (od 2017r.)
- Zofia Nowakowska (od 2005r.)
- Marian Nowakowski (od 2005r.)
- Błażej Patyk (od 2017r.)
- Małgorzata Nowakowska (od 2017r.)
- Jan Deręgowski (od 2005r.)
- Barbara Chojnacka (od 2018r.)
