Grób Bartłomieja Nowaka na cmentarzu w Byczynie
W tym roku obchodzimy 159 rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Polacy dążąc do odzyskania niepodległości, zorganizowali kolejne powstanie przeciwko zaborcy. Nocą z 22 na 23 stycznia 1863 r. polskie oddziały partyzanckie zaatakowały kilkanaście miejscowości, w których znajdowały się garnizony rosyjskie w Królestwie Polskim.
Także Kujawy, leżące na pograniczu zaborów: rosyjskiego i pruskiego, stały się miejscem około 30 bitew i potyczek. Największe nasilenie działań powstańczych na tym obszarze zanotowano od lutego do czerwca 1863 r. Nazwiska takich dowódców jak: Ludwik Mierosławski, Kazimierz Mielęcki, Edmund Taczanowski czy Leon Young de Blankenheim na stałe zapisały się w historię małej Ojczyzny i Polski.
Szlak rozpoczynamy w stolicy powiatu radziejowskiego w Radziejowie. Kierujemy się na północ do Krzywosądzy. Po drodze mijamy Byczynę, gdzie na cmentarzu parafialnym znajduje się grób przywódcy chłopskiego Bartłomieja Nowaka. W czasie powstania styczniowego kontaktował się on dowódcami powstańczymi, dostarczał broń, uprzedzał o ruchach kolumn rosyjskich oraz prowadził działalność agitacyjną wśród okolicznej ludności. Przy próbie przekroczenia granicy w rejonie Sędzina został aresztowany przez Prusaków. Po roku więzienia uwolniony zakupił gospodarstwo w Bodzanowie, gdzie zmarł 20 stycznia 1890 r.
Dwór rodziny Modlińskich w Krzywosądzy
W Krzywosądzy w pobliżu zabytkowego drewnianego kościoła z XIX wieku usytuowany jest dwór rodziny Modlińskich, w którym swoją siedzibę miał pierwszy dyktator powstania generał Ludwik Mierosławski.
Dnia 19 lutego 1863 r. dowodził on bitwą, której pierwszy etap rozegrał się pod Krzywosądzą. W pobliskim lesie we wsi Borowo zatrzymujemy się przy zbiorowej mogile 18 powstańców poległych w tejże bitwie.
Na odrestaurowanym pomniku znajduje się cytat z wiersza Juliusza Słowackiego:
Mogiła powstańców styczniowych pod Krzywosądzą
(odrestaurowana w 150 rocznicę wybuchu powstania)
„… NIECH ŻYWI NIE TRACĄ NADZIEI
I PRZED NARODEM NIOSĄ OŚWIATY KAGANIEC
A KIEDY TRZEBA NA ŚMIERĆ IDĄ PO KOLEI
JAK KAMIENIE RZUCONE NA SZANIEC!”.
Z Krzywosądzy ruszamy na południe do wsi Dobre. Tu 19 lutego 1863 r. doszło do drugiej fazy bitwy oddziałów powstańczych Mierosławskiego z wojskami rosyjskimi pod dowództwem pułkownika Schilder- Schuldnera. Bitwa zakończyła się klęską Polaków. Wydarzenie to upamiętnia mogiła 32 powstańców, usytuowana niedaleko zabudowań dawnej cukrowni Dobre.
Mogiła powstańców w Dobrem
Z Dobrego udajemy się do Płowiec , do byłego majątku rodziny Biesiekierskich , ziemian znanych ze swojej działalności społecznej i patriotycznej. Właścicielem dóbr płowieckich był w 1863 r. Włodzimierz Biesiekierski , a jego żoną Klotylda Mierosławska – siostra dyktatora powstania .
Płyta nagrobna na mogile w Dobrem
Podążając śladami Ludwika Mierosławskiego opuszczamy historyczne Płowce i udajemy się przez Piotrków Kujawski do Nowej Wsi. 21 lutego 1863 r. oddziały powstańcze stoczyły kolejny bój. Mimo, że powstańcy stawili czynny opór, zostali zmuszeni do wycofania się w stronę Gopła. W bitwie poległo 37 Polaków i tyleż samo zostało rannych. O bitwie przypomina zbiorowa mogiła 13 powstańców walczących o „Wolność, Całość, Niepodległość”.
Zbiorowa mogiła 13 powstańców poległych w bitwie
21 II 1863 r. pod Nową Wsią
Bitwa pod Nową Wsią kończy tygodniową kampanię generała Ludwika Mierosławskiego, który opuścił Kujawy i wrócił do Paryża. Walki powstańcze na Kujawach kontynuowali: Kazimierz Mielęcki, Antoni Garczyński, Edmund Callier, Józef Alojzy Seyfried. Od połowy kwietnia na teren regionu kujawskiego zaczęły przenikać grupy ochotników z zaboru pruskiego. Na czele oddziału złożonego z 1000 osób stanął Francuz Leon Young de Blankenheim. 26 kwietnia 1863 r. stoczył on z wojskami rosyjskimi drugą bitwę pod Nową Wsią, która zakończyła się zwycięstwem wojsk powstańczych.
Powstańcy na Kujawach walczyli do czerwca 1863 r.
Powstanie styczniowe było ostatnim z wielkich zrywów niepodległościowych. Stanowiło ono żywą lekcję patriotyzmu, okupioną wielkimi stratami i represjami ze strony zaborcy rosyjskiego. Następstwem powstania będzie utrata praw miejskich przez Radziejów. Powstanie umocniło więzi łączące Polaków z trzech zaborów, podtrzymywało tradycję narodową, a pamięć o nim obecna była w edukacji i wychowaniu całych pokoleń Polaków.
Opracowanie i tekst: Maria Eznarska , Barbara Rolirad.